LEV SEMYONOVICH VYGOTSKY – DẠY HỌC VÀ PHÁT TRIỂN

Dạy học như thế nào để đạt hiệu quả lớn nhất luôn là mối quan tâm hàng đầu của các nhà giáo dục học và tâm lí học. Các nhà nghiên cứu khoa học giáo dục hầu hết đều nhấn mạnh rằng cần đảm bảo sự phù hợp giữa tâm lí lứa tuổi với chương trình giáo dục để trẻ có thể học tập và phát triển tốt nhất. Một câu hỏi đặt ra: Thế nào là phù hợp?

            Lev Semyonovich Vygotsky, một nhà tâm lí học người Nga, đã có một góc nhìn xuất sắc và mới mẻ khi trả lời câu hỏi này. Vygotsky (tên khai sinh tiếng Nga đầy đủ: Лев Симхович Выгодский) sinh ngày 19 tháng 11 năm 1896 trong một gia đình Do Thái truyền thống ở Osha (Liên bang Nga), cùng năm với Jean Piaget^[1],[3]. Các công trình của Vygotsky đã có tiếng vang lớn và ảnh hưởng rộng khắp, đến mức Stephen Toulmin (1978) đã coi ông là “Mozart của tâm lí học”^[5].

Vygotsky L.S (1896-1934)

            Trước khi bàn luận về quan điểm của Vygotsky về mối quan hệ giữa dạy học và phát triển, chúng ta bắt đầu với hai quan điểm mà thi thoảng chúng ta vẫn bắt gặp: (1) dạy học nên đi sau sự phát triển tâm lí của trẻ, (2) dạy học nên ngang bằng với sự phát triển tâm lí của trẻ. Thoạt nhìn, hai quan điểm này đều rất thích hợp vì nó đều đảm bảo rằng trẻ có thể lĩnh hội một cách trọn vẹn chương trình dạy học mà không phải bỏ ra quá nhiều nỗ lực. Trong bối cảnh mà việc học đang bị xem là quá nặng nề đối với trẻ như hiện nay, có lẽ quan điểm (2) dễ nhận được sự ủng hộ của rất nhiều người. Khác với hai góc nhìn trên, Vygotsky cho rằng nên chia trình độ phát triển của trẻ thành hai vùng, vùng phát triển hiện tại và vùng phát triển gần nhất (ZPD: Zone of Proximal Development).

            Vùng phát triển hiện tại là mức độ phát triển mà ở đó người học có thể tự tiếp thu và giải quyết vấn đề một cách độc lập; trong khi vùng phát triển gần nhất là mức độ phát triển cao hơn so với vùng phát triển hiện tại mà ở đó người học chỉ có thể giải quyết được vấn đề khi tham gia vào quá trình dạy học với sự hỗ trợ của giáo viên hoặc các học sinh có khả năng cao hơn^[6]. Theo ông, dạy học được coi là tốt nhất nếu nó đi trước sự phát triển và kéo theo sự phát triển. Để thực hiện được điều này, quá trình dạy học cần thích hợp với vùng phát triển gần nhất của học sinh nhằm kéo học sinh từ vùng phát triển hiện tại lên vùng phát triển gần nhất. Nhờ vậy mà học sinh có sự phát triển. Quan điểm này rõ ràng có nhiều ưu việt hơn hẳn các quan điểm (1) và (2) mà chúng tôi đã đề cập ở trên.

            Theo góc nhìn của Vygotsky, việc dạy học không nên chỉ lặp đi lặp lại ở vùng phát triển đã hoàn thiện của học sinh, mà cần phải có thêm những thử thách hướng vào vùng phát triển gần nhất. Khi đó, học sinh mới có động lực nghiên cứu thêm tài liệu, tương tác với thầy cô giáo và các bạn có khả năng hơn. Đó chình là chìa khóa hình thành năng lực tự học, tự nghiên cứu. Năng lực này rất quan trọng trong thời đại bùng nổ kiến thức, khoa học và công nghệ hiện nay.

            Lev Semyonovich Vygotsky được đánh giá là một trong những nhà tâm lí học vĩ đại nhất mọi thời đại. Bên cạnh những công trình nghiên cứu về dạy học vùng phát triển gần nhất, còn rất nhiều các công trình khác nghiên cứu về tác động của bối cảnh văn hóa, xã hội lên sự phát triển của trẻ. Chúng tôi xin giới thiệu một cách vắn tắt và hi vọng những di sản khoa học mà ông để lại sẽ có ích cho các bạn.

Tài liệu tham khảo:

1. https://canhbuom.edu.vn/2023/10/13/vygotsky-hoc-trong-ma-tran-xa-hoi-ky-1/
2. https://ukh.edu.vn/chi-tiet-tin/id/1399/Van-dung-sang-tao-nhung-luan-diem-Tam-ly-hoc-day-hoc-cua-L-X--Vu---got---xki-vao-cong-tac-day-hoc-trong-nha-truong-hien-nay   
3. https://vi.wikipedia.org/wiki/Lev_Vygotsky
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Zone_of_proximal_development
5. Colette Murphy (2022), Vygotsky and Science Education, Springer Cham, p 3-8.
6. Peter E. Langford (2005), Vygotsky’s Developmental and Educational Psychology, Taylor & Francis Group, p 132-133.